Kiedy zacumowaliśmy w Potamos, małej okrągłej zatoce, która funkcjonuje jako port wyspy, widziałem ludzi stłoczonych przed plątaniną białych domów. „To wioska Potamos, gdzie mieszka większość mieszkańców” – powiedziała Eleni Marinou, inna klimatolog i członek Pangea. „Reszta wyspy jest niezamieszkana”.

„Wszyscy ci ludzie przyszli powitać nowo przybyłych o 4:30 rano?” Spytałem się jej.

„Każde przybycie statku jest tutaj mini fiestą” – odpowiedziała.

W końcu na Antikytherze przez cały rok mieszkają tylko 22 osoby. Ale ten wiejski krajobraz może się wkrótce zmienić dzięki wielkiemu planowi Pangei, by zmienić wyspę w światową superstację klimatyczną.

 

Położona między Kretą i Kytherą, w miejscu, w którym zbiegają się trzy morza: Egejskie, Jońskie i Kreteńskie, Antikythera ma wyjątkowe położenie geostrategiczne. „Antikythera znajduje się na skrzyżowaniu mas powietrza ze wszystkich kontynentów” – powiedział Vassilis Amiridis, klimatolog i dyrektor ds. badań w Narodowe Obserwatorium Ateńskie (NOA), który kieruje komitetem naukowym Pangei. Oznacza to, że duże partie powietrza ze wszystkich kontynentów, zdolne do przyjmowania właściwości temperatury i wilgotności ich odpowiedniego miejsca pochodzenia, spotykają się dokładnie nad Antikytherą, czyniąc wyspę, którą Amiridis opisuje jako „tygiel meteorologiczny”. Ponadto nie ma zanieczyszczenia światłem, dzięki czemu naukowcy mogą wyraźnie i łatwo obserwować niebo.

Tutaj, powiedział Amiridis, można znaleźć pył z Sahary, tefra z Etny i żużel z kanadyjskich pożarów. Na przykład 28 sierpnia 2018 r. systemy Pangei wykryły dużą ilość cząstek żużlu, które kilka tygodni wcześniej zostały wyrzucone na górne warstwy ziemskiej atmosfery przez kanadyjskie pożary i które podróżowały przez 15 dni przed lądowaniem na Antikytherze.

Jest to niezwykle ważne, ponieważ posiadanie miejsca, w którym zbiega się pył z różnych miejsc, może nam wiele powiedzieć o procesach transportu pyłu, powiedział Amiridis, wyjaśniając, że może nam pomóc zrozumieć ekstremalne zjawiska pogodowe i stworzyć dla nich systemy wczesnego ostrzegania, a także sprawić, że lepsze prognozy dotyczące wpływu zmian klimatycznych na pogodę.

„[Wyspa] jest idealnym naturalnym laboratorium do badania aerozoli [drobne cząsteczki takie jak pyły, opary lub mgły zawieszone w powietrzu] tworzą chmury, kluczowe zjawisko dla zrozumienia i powstrzymania zmian klimatycznych” – powiedział.

Pangea niedawno otrzymała dofinansowanie w wysokości około $25m z UE. Zespół, składający się obecnie z około 30 naukowców, głównie inżynierów i fizyków, używa go do instalowania na wyspie najnowocześniejszych technologii. W szczególności kwestionują większość obecnego naukowego konsensusu dotyczącego cząstek pyłu w powietrzu.

„Zwykła wiedza mówi, że cząstki pyłu są losowo zorientowane w atmosferze. Mówimy, że te cząstki mogą ustawiać się w powietrzu pionowo” – powiedział Amiridis. Jeśli teoria Pangei okaże się prawdziwa – o czym naukowcy powinni wiedzieć za około rok – być może będziemy musieli ponownie rozważyć wszystko, co wiedzieliśmy o zmianach klimatu: „Pionowo ułożone cząstki pyłu umożliwiają 10-20% więcej promieniowania przemykać przez atmosferę i docierać do ziemi” – powiedział Amiridis, wyjaśniając, że to dodatkowe promieniowanie może skutkować coraz cieplejszą planetą.

Zespół naukowców odwiedza obecnie wyspę w grupach po pięć osób raz w miesiącu, ale planuje się, aby grupy międzynarodowych naukowców mieszkały na wyspie przez dłuższy czas w specjalnie zbudowanych schroniskach naukowych. Przez resztę czasu tylko 1 km2 z 22-kilometrowego obszaru Antykithiry jest zamieszkany. Na wyspie nie ma stacji benzynowych, sklepów odzieżowych, piekarni i tylko dwie tawerny, z których jedna służy również jako mini market i poczta. Spośród 22 stałych mieszkańców każdy poniżej 65 roku życia stanowi przytłaczającą mniejszość.

W 2019 r. miejscowa cerkiew greckokatolicka zaproponowała, że zapłaci ludziom za przeprowadzkę na słabo zaludnioną wyspę, zgodnie z raportem w Business Insider, ale miejscowi powiedzieli mi, że pomysł został porzucony przed wdrożeniem, chociaż nie wiedzieli dlaczego. Zamiast tego, nieliczni pozostali Antikytherans mają nadzieję, że ten nowy napływ naukowców może pomóc odwrócić ich fortunę. „Pangea zmieni naszą wyspę. Proszę, zróbcie wszystko, co w waszej mocy, aby pomóc naszej pięknej wyspie” – powiedział jeden z mieszkańców. Inna kobieta powiedziała mi, jak kocha tych „fizyków” jak własne dzieci. Ogólnie rzecz biorąc, świętują przybycie naukowców jako coś, co wniesie powiew świeżego powietrza do ich brzegów.

Może wydawać się mało prawdopodobne, że Antikythera ma wspaniałą przeszłość, z której wszyscy mieszkańcy są niezmiernie dumni. Współcześni Antikythereans wywodzą swoje pochodzenie od wyniosłych Kreteńczyków, którzy zbuntowali się przeciwko Turkom podczas greckiej okupacji osmańskiej, opuścili Kretę i osiedlili się na tej wyspie.

Ponadto Mechanizm z Antykithiry, fascynujące starożytne greckie urządzenie mechaniczne, które było używane do obliczania i wyświetlania informacji o zjawiskach astronomicznych w 100 pne, zostało wydobyte z lokalnych wód w 1901 roku z wraku statku handlowego, który zatonął na początku I wieku pne (można zobaczyć resztki mechanizmu w Greckie Narodowe Muzeum Archeologiczne w Atenach).

Wydaje się więc słuszne, że wyspa, która zmyła najstarszy komputer na świecie ponad sto lat temu sięga do jednych z najzdolniejszych umysłów świata, aby pomóc stworzyć nowe kroki w walce ze zmianami klimatycznymi.

Przypomniało mi się wielkie dziedzictwo wyspy, kiedy udałem się do Obserwatorium Zmian Klimatu w Antikythera później tego samego dnia z Tsichlą i Marinou, wraz ze Spirosem Metallinosem, operatorem stacji i Ioanną Mavropoulou, pracownikiem administracyjnym wsparcia badawczego.

Aby dotrzeć do obserwatorium w Katsaneviana, opustoszałej osadzie około 4 km na południe od Potamos, która góruje nad resztą wyspy na wysokości około 193 m, zygzakiem wspinaliśmy się po cudownych szlakach do zapierających dech w piersiach widoków na czyste wody wyspy. Po drodze dostrzegłem kozę o wełnistej sierści – prawdopodobnie dziką – stojącą na skraju stromego wąwozu, tylko jedną z kilku tysięcy tego rodzaju na wyspie.

Kiedy w końcu dotarliśmy do obserwatorium, uderzyło mnie, jak nieziemskie to wyglądało. Obok ogromnej anteny stał biało-szary pojemnik mieszczący PollyXT, instrument, który wykorzystuje lasery do pomiaru ruchu drobnych cząsteczek kurzu zawieszonych w powietrzu, a także pary wodnej i chmur w atmosferze, wysyłając dane do NOA do analizy . Gdy później tej nocy zapadł zmrok, sztuczki PollyXT sprawiły, że zabrakło mi tchu; elektryczny zielony promień przeszył niebo jak magiczne schody prowadzące do błyszczących galaktyk.

Na prawo od PollyXT znajdował się złoty fotometr, który ustawia się w linii ze Słońcem, aby zmierzyć ilość promieniowania elektromagnetycznego docierającego do Ziemi i wysyła dane do NASA. W pobliżu imponująca biała kopuła mieści polarymetr słoneczny, który śledzi orbitę Słońca na niebie i mierzy orientację cząstek pyłu w atmosferze. Kiedy Mavropoulou i Tsichla spoglądali przez teleskop polarymetru, ja patrzyłem przed siebie na mgliste obrzeża północno-zachodniej Krety w oddali, szukając punktu, w którym spotykają się trzy morza.

Pangea planuje zainstalować do 40 kolejnych instrumentów naukowych w ciągu najbliższych trzech lat. Będą one obejmować systemy radarowe w chmurze, które pomogą nam zrozumieć, w jaki sposób chmury odbijają światło słoneczne i wychwytują promieniowanie podczerwone, zaawansowane spektrometry dokładnie i często mierzące gazy cieplarniane, wyrafinowane systemy Lidar Dopplera, które mierzą, w jaki sposób zmiany klimatyczne spowalniają nasze wiatry – i wiele więcej.

Po tym, jak klimatolodzy sprawdzili swoje instrumenty, wróciliśmy do Potamos. Marinou powiedział mi, że tej nocy zostaliśmy zaproszeni na uroczystość patrona w tawernie. „Będą muzycy grający na żywo kreteńską lirę i możemy się trochę napić tsipouro (mocna grecka brandy) – powiedziała entuzjastycznie. – Wcześniej możemy napić się greckiej kawy w drugiej tawernie.

Wyglądało na to, że ona i reszta naukowców Pangei całkiem dobrze nawigowali przez życie na tej nierównej, smaganej wiatrem wysepce. Miejmy nadzieję, że wkrótce więcej klimatologów z całego świata będzie korespondować rano z centrami lotów NASA i pić tsipouro wieczorem z miejscowymi. Maleńka wyspa może być światem innym niż Pangea, megakontynent, ale nadal odgrywa rolę w poszerzaniu horyzontów nauki – tym razem pisząc zupełnie nowy rozdział w walce ze zmianami klimatycznymi.

Świat jutra to seria BBC Travel, która odwiedza pomysłowe społeczności na całym świecie, które dostosowują się do zmian środowiskowych lub znajdują nowe sposoby na zrównoważone życie.